Συμμετοχική Δημοκρατία ή Λαϊκισμός?

Τη συμμετοχική Δημοκρατία, τη συναντάμε για πρώτη φορά στην Αρχαία Αθήνα της κλασσικής περιόδου, όπου οι πολίτες Αθηναίοι συμμετείχαν στον Δήμο και δια βοής αποφάσιζαν για τα θέματα που τους αφορούσαν. Στη σημερινή μορφή της, θεωρείται απάντηση στον ατομικό φιλελευθερισμό και στον σοσιαλιστικό κολεκτιβισμό, όπου οι πολίτες θα αποκτήσουν πιο συγκεκριμένα και σαφή δικαιώματα, εφόσον ενεργοποιούνται και συμμετέχουν στη λήψη αποφάσεων που αφορούν οικονομικά, διοικητικά και πολιτικά θέματα.

Η βασική ιδέα της συμμετοχικής Δημοκρατίας, δεν είναι απλά η συμμετοχή του πολίτη στη λήψη αποφάσεων, αλλά κυρίως η άποψη ότι είναι η πεμπτουσία της δημοκρατικής υπόστασης των πολιτών σε μια σύγχρονη κοινωνία. Στο πλαίσιο της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας η συμμετοχή του πολίτη εξαντλείται κυρίως στην ψήφο, όπου εκδηλώνει τη βούληση του σε τακτά διαστήματα, και επιλέγει τους αντιπροσώπους που τον εκπροσωπούν στη λήψη αποφάσεων είτε στην κεντρική πολιτική σκηνή, είτε σε επαγγελματικά και άλλα σωματεία.

Ουσιαστικά, η απαίτηση για συμμετοχική δημοκρατία προέρχεται περισσότερο από τη διεκδίκηση του δικαιώματος του πολίτη, για πιο ουσιαστικού έλεγχο πάνω στους εκλεγμένους που ασκούν εξουσία, παρά σαν διάθεση συμμετοχής στα τεκταινόμενα. Τις περισσότερες φορές δε, ο πολίτης αποζητά τη συμμετοχική δημοκρατία, όταν ο ίδιος έχει απογοητεύσει και απογοητευτεί από την επιλογή του στη αντιπροσωπευτική δημοκρατία. Αποτελεί με αυτό τον τρόπο, την συγκροτημένη κριτική φωνή σε οποιοδήποτε μηχανισμό πήρε δύναμη και γιγαντώθηκε από την ψήφο του, αλλά στη διαδρομή παρέκλινε από την προάσπιση των δικαιωμάτων και των διεκδικήσεων του. Το συμπέρασμα είναι πως η αντιπροσωπευτική δημοκρατία, είναι ένα ανεπαρκές σύστημα αντιπροσώπευσης και εκπροσώπησης συμφερόντων, όπου δεν εκφράζονται αποτελεσματικά οι επιθυμίες και τα πραγματικά προβλήματα του εκλογικού σώματος και η συμμετοχική δημοκρατία μπορεί και πρέπει να συνυπάρχει με την αντιπροσωπευτική ως συμπλήρωμά και όχι ως υποκατάστατο. Τελικά είναι άλλο να έχεις δικαιώματα και άλλο να μπορείς να τα εκφράσεις, να τα ασκήσεις και να τα υποστηρίξεις πρακτικά.

Στα προαναφερόμενα, το αίτημα για συμμετοχική δημοκρατία δίνει το στίγμα της απαίτησης για μία εκτεταμένη αλλαγή και βελτίωση της σχέσης κράτους - πολίτη - κοινωνίας. Η απάντηση που δίνει είναι ότι με την μεγαλύτερη δυνατή συμμετοχή σε δημόσιους, ιδιωτικούς και κοινωφελείς θεσμούς και οργανώσεις, καθώς και με την δημιουργία νέων, μειώνεται η κρίση που παρατηρείται τις τελευταίες δεκαετίες στη λειτουργία της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας. Μεταξύ του ψηφοθηρικού κομματισμού και της κερδοσκοπικής κυριαρχίας, διαμορφώνεται μία τρίτη τάση που καθορίζεται από την κοινωνία των πολιτών, που συμμετέχει και διαμορφώνει ανεξάρτητα κύτταρα που παράγουν λόγο, δυνατό και μεστό, ο οποίος είναι η κορωνίδα της συμμετοχικής ιδέας.

Οι οπαδοί αυτής της τάσης προσδοκούν ότι στο μέλλον θα μειωθούν οι εκλογές αντιπροσώπων στη μικρότερη δυνατή κλίμακα έτσι ώστε όλα τα αξιώματα να ελέγχονται από τους πολίτες και οι αρμοδιότητες τους να πηγάζουν απευθείας από τη λαϊκή εντολή. Χρόνια τώρα, ακούγονται κάποιες φωνές για αλλαγή του πολιτεύματος από προεδρική δημοκρατία σε προεδρευόμενη. Αυτό συνεπάγεται την εκλογή του προέδρου από το σύνολο των ψηφοφόρων και όχι από τους βουλευτές. Σημαίνει επίσης και την αύξηση αρμοδιοτήτων, άρα και την μετακύληση «προνομίων» από τον πρωθυπουργό της χώρας προς τον πρόεδρο, που καίτοι τώρα είναι ο πρώτος πολίτης της χώρας, είναι περιορισμένων αρμοδιοτήτων, δικαιωμάτων και πράξεων, στοχοποιημένων στο σύνολο τους, σε κοινωνικά θέματα και όχι σε άσκηση πολιτικής και εξουσίας. Εν κατακλείδι σε μία προνομιούχα κοινωνία ακόμα και ο πρωθυπουργός θα έπρεπε να έχει την ψήφο του λαού, ως μία έκφραση απόλυτης εμπιστοσύνης, στα πλαίσια της άσκησης των καθηκόντων του στη διακυβέρνηση των πολιτών και της εκπροσώπησης της χώρας σε τρίτους.

Όλοι μπορούν να αναρωτηθούν που χωράει ο λαϊκισμός, σε μία κοινωνία όπου οι πολίτες συμμετέχουν και ασκούν με συνέπεια τα καθήκοντα τους, είναι ενεργοί και ελέγχουν τα αποτελέσματα της ψήφου τους. Θεωρητικά πουθενά, πρακτικά όμως είναι βέβαιο πως οι πολίτες δεν είναι όλοι εκπαιδευμένοι με τον ίδιο τρόπο και μεγάλος αριθμός απαξιώνει, θεσμικά κατοχυρωμένα δικαιώματα του από άγνοια ή από αγανάκτηση. Σε αυτό το στάδιο υπεισέρχεται ο λαϊκισμός όπου χρησιμοποιεί την κολακεία αντί της ειλικρίνειας, με σκοπό να παραπλανήσει και να κατευθύνει τον πολίτη προς το στόχο που έχει τεθεί και ο οποίος είναι μακράν των συμφερόντων του. Κατά κύριο λόγο εκφραστές του λαϊκισμού είναι ιδιαίτερα προικισμένοι άνθρωποι που διαθέτουν το όπλο του λόγου και της πειθούς και διατηρούν πελατειακές σχέσεις με τον κόσμο, στα πλαίσια της ρήσης του ο πελάτης έχει πάντα δίκιο. Η μόνη αντίσταση προβάλετε από πραγματικά ενημερωμένους και ενεργούς πολίτες με εκπαίδευση, παιδεία και ισχυρή παρουσία.

Ο λαϊκισμός είναι το άλλο άκρο της Δημοκρατίας και δη της συμμετοχικής. Φοράει το μανδύα των δικαιωμάτων του πολίτη και του εθνικού συμφέροντος ενός κατ΄ ουσία δημαγωγεί ενάντια σε οτιδήποτε αληθές. Εφαρμόζεται μέσω οποιασδήποτε μορφής εξουσίας μπορεί να επηρεάσει και να φανατίσει μεγάλη μερίδα πολιτών, όπως είναι η πολιτική, η θρησκεία, η τέχνη, η εκπαίδευση και τα Μ.Μ.Ε. Προάγεται από μορφωμένους ανθρώπους κατ΄ επιλογή και από ημιμαθείς ή αμαθείς κατ’ επίφαση για άσκηση εξουσίας και δημεγερσίας. Ο λαϊκισμός είναι γοητευτικός γιατί κολακεύει τις αδυναμίες των πολιτών, αυξάνει το εγώ τους και δήθεν αναβαθμίζει της δυνατότητες τους.

Στην ουσία καταλύει την ορθή πληροφόρηση και προάγει το ψέμα, υποσκάπτει τον ορθολογισμό, τη διαφορετικότητα και την αμερόληπτη ενημέρωση και τις αντικαθιστά με τη μαζική καθοδήγηση και την καταστολή της ελεύθερης βούλησης μέσω ισχυρής πλύσης εγκεφάλου. Είναι το καρκίνωμα της Δημοκρατίας γιατί χρησιμοποιεί την ελεύθερη διακίνηση ιδεών και ιδεολογιών κατά του πολίτη και του δικαιώματος του για έγκυρη και αμερόληπτη ενημέρωση και πληροφόρηση. Διαχρονικές δικτατορίες πετύχανε την ύπαρξη τους μέσω της δημαγωγίας και της προπαγάνδας, σε αντίθεση με άλλες που επιλέξανε τα όπλα.

Η μόνιμη μετατόπιση ευθυνών από τον πολίτη προς το κεντρικό σύστημα εξουσίας, όπως επίσης και η απαλλαγή ευθυνών στη διαδοχή εξουσίας είναι λαϊκίστικη προσέγγιση. Είναι δε τόσο ελκυστικό το αποτέλεσμα που εφαρμόζεται κατά κόρον. Το αποτέλεσμα όμως είναι η απαξίωση των θεσμών και η αποστασιοποίηση του πολίτη από τη Δημοκρατία.

Συμπερασματικά, σήμερα έχουμε ένα σύνολο απαίδευτων πολιτών, που επιθυμούν τη συμμετοχική δημοκρατία, για να καλύψουν της ευθύνες από την απουσία τους στην αντιπροσωπευτική δημοκρατία ή για να συγκαλύψουν και να απεμπολήσουν τις ευθύνες για τη σαθρή τους ψήφο σε λαϊκίστικους εκπροσώπους όλων των βαθμίδων. Το μόνο ενθαρρυντικό είναι ότι ανάμεσα μας υπάρχουν ακόμα πολίτες με άποψη και θέση εμπεριστατωμένη υπέρ της συμμετοχικής δημοκρατίας και δράση που αποδεικνύει ότι μπορεί να υφίσταται το σύστημα με επιτυχία. Παράγετε όμως το δίκαιο ερώτημα. Πόσο αξίζει η ψήφος τους, σε σχέση με την ψήφο των υπολοίπων? Πόσο μπορεί να καθορίσει και να δεσμεύσει το ιδανικό αποτέλεσμα σε σχέση με το δημαγωγικό. Πόσο είμαστε σίγουροι ότι επικρατεί η αλήθεια από το ψέμα? Πόσο είμαστε βέβαιοι ότι έχουμε κοιτάξει το πρόβλημα κατάματα και έχουμε κρίνει στην ουσία και όχι επιφανειακά?

Βασικά ερωτήματα που επιδέχονται πολλών απαντήσεων αλλά και ιδιαίτερων σκέψεων. Ας κρατήσουμε αυτό το έναυσμα για να το συζητήσουμε στο περιβάλλον μας. Ας γίνουμε φορείς, για να απεμποληθεί η άποψη ότι η πολιτική είναι η ελιτίστικη προσέγγιση, όσων έχουν λύσει τα βιοποριστικά τους προβλήματα. Ας συμβάλλουμε, προσεγγίζοντας το πρόβλημα της αποστασιοποίησης των πολιτών, από το μεγαλύτερο δικαιώματα τους που είναι η ψήφος και η συμμετοχή στη Δημοκρατία.